Urban Culture geeft kleur aan de leefomgeving

Urban Culture events op Nederlandse bodem trekken jaarlijks duizenden dansers en toeschouwers uit de hele wereld. Deze events weten de betreffende binnensteden nieuw leven in te blazen en hebben regionale, nationale en internationale aantrekkingskracht. Hieronder geven wij allereerst een begripsomschrijving van creatieve placemaking en relateren deze daarna aan de Urban Culture-trend. Vervolgens komen Angelo Martinus en Tyrone van der Meer, twee pioniers op het gebied van Urban Culture, aan het woord om de toegevoegde waarde van Urban voor de beleving van de stad te illustreren. We sluiten af met de constatering dat de kwaliteit van de ruimtelijke omgeving er weliswaar toe doet, maar dat Urban Culture een leefomgeving juist kleur weet te geven door de mensen die deze lifestyle omarmen en de kenmerkende activiteiten die zij ontplooien.

Creatieve placemaking

De eerste projecten met en definities van placemaking dateren al uit de jaren ’70 (Dupre 2019). Wat de verschillende definities bindt, is dat het gaat om het proces van het produceren van ruimtes (Healey 2001 in Franz, Güles & Prey 2008). In de context van dit artikel wordt placemaking geconceptualiseerd als een collectief proces dat het gebruik en de woonkwaliteit van een ruimte (space) op een sociaal-emotionele manier bevordert (Furst et al. 2004 in Franz, Güles & Prey 2008) door voor gebruikers betekenis toe te voegen aan een ruimte en deze zo te veranderen in een kwalitatieve plaats (place) (Dovey 1991; Winikoff 1995 in Franz, Güles & Prey 2008) waar mensen willen leven, werken, spelen en leren (Wyckoff 2014). De schaal waarop placemaking plaatsvindt, varieert van buurt- tot rijksniveau (Markusen & Gadwa 2010). Creatieve placemaking is dan het proces waarbij publieke, private, non-profitpartijen en de gemeenschap samen vormgeven aan het fysieke en sociale karakter van een buurt, stad, regio of land rond kunst en culturele activiteiten (Markusen & Gadwa 2010, p. 3). Bij creatieve placemaking wordt de kracht van kunst en cultuur ingezet om enerzijds de belangen van de gemeenschap te dienen en anderzijds een transformatie van een plek te bewerkstelligen die bijdraagt aan het karakter en de kwaliteit van die plek (Artscape z.j.). Hierdoor verlevendigen openbare ruimtes en privéruimtes, verjongen structuren en straatbeelden, verbetert de levensvatbaarheid van lokale bedrijven en openbare veiligheid en komen verschillende mensen samen om te vieren, te inspireren en geïnspireerd te worden (Markusen & Gadwa 2010, p. 3). (Lokale) overheden kunnen via (creatieve) placemaking (meer) betekenis geven aan een bepaalde buurt, stad of regio, zodat bewoners zich sterker verbonden voelen met een plek wat een positief effect heeft op de beleving van die locatie. Steden als Heerlen en Eindhoven doen dit door Urban Culture met het DNA van de stad te vermengen via Urban Culture-evenementen maar ook via het stimuleren van aan de Urban Lifestyle gerelateerde voorzieningen en kunstuitingen.

Urban Culture

Voor de wortels van de Urban Culture-trend moeten we terug naar de hiphopcultuur zoals ontstaan midden jaren ’70 in de straten van de Bronx, New York. Begin jaren ’80 was Nederland een van de eerste Europese landen die deze hiphopcultuur omarmde. Wat in de VS begon als een emancipatiebeweging voortkomend uit een aanklacht tegen de samenleving, is in bijna veertig jaar uitgegroeid tot een van de grootste subculturen ter wereld. In de 21^ste eeuw is de hiphopcultuur synoniem aan de creatieve en artistieke levensstijl van groepen mensen uit alle lagen van de bevolking met verschillende etnische achtergronden, en in de volksmond beter bekend onder de parapluterm ‘Urban Culture’ (HIJS 2009; Kunstfactor 2011; Pough 2015). Exemplarisch voor Urban Culture zijn de verschillende muzikale, visuele, fysieke en creatieve uitingen, wat verder strekt dan de vijf disciplines van de Urban Arts (breaking, MC-ing, DJ-ing, rap en graffiti). Ook uitingsvormen als mode, muziek, film, video, theater en poëzie zijn artefacten van Urban Culture.

Tyrone van der Meer, oprichter van The Notorious IBE, beschrijft deze ontwikkeling als volgt: “Breaking, MC-ing, Writing, DJ-ing zijn de originele elementen van hiphopcultuur. Door de jaren hebben de afzonderlijke hiphopelementen verbreding, verdieping maar vooral vernieuwing doorgemaakt. Door deze vernieuwing, die door elke nieuwe generatie ingevuld wordt, ontstaan er nieuwe elementen die niet altijd geheel als hiphopcultuur te benoemen zijn. Toch zijn ook deze nieuwe verschijningsvormen gebouwd op de kernwaarden van de hiphopcultuur, zoals ‘each one teach one’, ‘do it yourself’ en ‘real recognize real’-principes. De bredere term ‘Urban’ werd voor het eerst gebruikt in de muziekindustrie om de zwarte hiphop-, R&B- en Soulmuziek te vatten in één categorie. ‘Urban Culture’ werd eind jaren 90 vooral in Nederland de nette parapluterm voor de zwarte/Caraïbische/Afrikaanse cultuur. Maar, door de jaren heen kreeg de term ‘Urban’ een bredere lading en ontstond de differentiatie naar Urban Sports, Urban Arts en Urban Culture.”

Inmiddels is wat wij hier kortweg de Urban Culture-trend noemen verankerd in het cultuurbeleid van een aantal gemeenten en regio’s. Heerlen en Eindhoven zijn, zoals al gezegd, steden waar Urban Culture een cruciale rol speelt in de kwaliteitsbeleving van de stad. Hieronder worden deze twee voorbeelden belicht.

Urban Heerlen: The Notorious IBE

Al meer dan tien jaar is Heerlen jaarlijks drie dagen lang het platform van de internationale Urban scene. Dan strijken duizenden Urban festivalbezoekers uit meer dan veertig landen neer in het centrum van Heerlen om samen met de lokale bevolking te genieten van een lang weekend vol dans, muziek en cultuur (De Limburger 2018; Gemeente Heerlen 2019). Lange tijd was het creëren van een schoon en veilig centrum de prioriteit van de stad. Sinds 2006 zet de stad in op creatieve placemaking om mensen naar het gerevitaliseerde centrum van de stad te krijgen. Onder andere via evenementen met een Urban karakter en een internationaal bereik, zoals The Notorious IBE (Gemeente Heerlen 2017).

Tyrone van der Meer vertelt: “De directeur van de Heerlense muziekschool haalde het evenement in 2006 naar Heerlen. Niet de eerste plek waar je een breakingevent met internationale dansers en bezoekers zou verwachten, maar inmiddels is Heerlen in augustus in de breaking­scene ‘the place to be’ en is IBE uitgegroeid tot een evenement waar de Heerlense jeugd en Heerlense ouderen op af komen. Die drie dagen in augustus zijn in en rondom de stad nauwelijks hotelkamers beschikbaar. Duizenden jongeren van over de wereld met petjes en sneakers strijken neer in het centrum van Heerlen. Dat was in het begin wel even wennen voor Heerlenaren”.

Het breaking-event is een samenwerking tussen de organisatie IBE, de gemeente Heerlen, het bedrijfsleven, lokale retailers, bezoekers en vrijwilligers uit Heerlen en omgeving die de stad een warm hart toedragen en willen participeren in het event.

In de woorden van Tyrone: “Heerlen is inmiddels een toonaangevende stad op het gebied van Urban Arts, met een levendige underground rapscene en spectaculaire muurschilderingen van onder andere het wereldberoemde Braziliaanse graffiti duo Pandolfo. Ooit begonnen als breakers hebben ‘the twins’, bekend onder de naam Os Gemeos, zich in de loop der jaren toegelegd op graffiti. Hun werken hangen in galeries en staan op gebouwen in diverse wereldsteden als Londen, Parijs, New York, Sao Paulo en Tokyo. En dus ook in Heerlen, wat, samen met de andere murals en graffiti in de stad, veel bezoekers trekt.”

Urban Eindhoven: EMOVES

Eindhoven is een plek waar serieus werk is gemaakt van strategische placemaking. Bij strategische placemaking worden grote investeringen gedaan die als katalysator dienen voor het definiëren van een buurt of stad om zo nieuwe investeerders aan te trekken (Shaw & Montana 2016 in Lew 2017). Dergelijke plekken kunnen zich ontwikkelen tot toeristische trekpleisters Lew 2017). Strijp-S in Eindhoven is een goed voorbeeld van een dergelijke plek. Daar zijn de oude Philips-panden getransformeerd tot broedplekken van creativiteit.

 

Angelo Martinus, grondlegger van de Urban Scene in Eindhoven en initiatiefnemer van EMOVES, schetst het ontstaan: “We begonnen in 2001 op de zolder in een wijkcentrum in Woensel-Zuid. Als jongerenwerker bood ik jongeren onderdak en ondersteunde ik hen in hun creatieve ambities. Toen in 2007 het jongerencentrum te klein werd, verhuisden de breakers, producers, rappers en filmers naar Dynamo. Omdat we bleven groeien, verhuisden we in 2011 naar een leegstaand fabriekspand op Strijp-S. Vanuit die broedplek zijn verschillende Urban Culture-initiatieven opgezet.”

Het evenement EMOVES, een samenwerking van drie grote Urban Culture & Sports-instituties (Dynamo (UrbanLab040), Area51 Skatepark en The Ruggeds), ontsproot in 2011 uit de ambitie van Eindhoven om de culturele hoofdstad 2018 te worden. Daarin moest ook Urban een plek krijgen. In de loop der jaren is EMOVES getransformeerd van een festival met onder meer disciplines zoals breaking, skateboarden, free-runnen, dj-ing, graffiti en BMX naar een platform dat Urban initiatieven in Eindhoven ondersteunt en versterkt (EMOVES, 2019) en jaarlijks duizenden internationale jongeren naar Eindhoven trekt.

Angelo: “Jongeren waren nog nooit zo mobiel en in contact met elkaar als nu. Goedkope vliegtickets, goed openbaar vervoer en internet zorgen ervoor dat de wereld binnen handbereik is. Urban festivalgangers komen heel gericht naar de plek waar het festival wordt gehouden en zoeken de luchthaven op die het dichtst bij het festivalterrein ligt. Het gaat deze jongeren vooral om het ontmoeten van gelijkgestemden. Dit kan zijn bij het evenement, maar ook rond een bepaald topic. Via sociale media weet men wat interessante plekken zijn om bijvoorbeeld te free-runnen of te skateboarden. Brabant heeft 7 skateparken, met Area51 in Eindhoven als de grootste van de Benelux. Een skateboarder kan zich dus gemakkelijk een aantal dagen in Brabant amuseren. Door de relatief korte afstanden in Nederland is het combineren van plekken om te bezoeken niet ingewikkeld. Eigenlijk best vreemd dat internationale Urban festivalbezoekers vaak alleen Eindhoven en Heerlen kennen, en de rest van het land nauwelijks, terwijl Nederland nog zoveel meer te bieden heeft.”

‘The collectivity of people is the space’

Hierboven zijn hedendaagse ontwikkelingen op het gebied van Urban Culture beschreven en is het belang van deze trend voor de beleving van de ruimtelijke omgeving geïllustreerd. De onderliggende boodschap is: “Space matters. Not constructed spaces created by architects, but the space created by people. The collectivity of people, that is the space” (Sandig 2014). In andere woorden: het is niet zozeer de kwaliteit van de ruimtelijke omgeving die cruciaal is voor de Urban Culture-beleving, maar het zijn de mensen die de lifestyle omarmen en de kenmerkende activiteiten die zij ontplooien die de leefomgeving een ‘couleur locale’ weten te geven.

 

 

Verwijzingen

• Artscape (z.j.) Approaches to Creative Placemaking, http://www.artscapediy.org/Creative-Placemaking/Approaches-to-Creative-Placemaking.aspx, gedownload in augustus 2019
• De Limburger (2018) Duizenden dansers gaan los bij IBE in Heerlen, in: De Limburger, 11 augustus 2018
• Dupre, K. (2019) Trends and Gaps in Place-Making in the Context of Urban Development and Tourism: 25 Years of Literature Review, in: Journal of Place Management and Development 12:1, pp. 102-120
• EMOVES (2019) Over Emoves, https://emoves.nl/over-emoves/, gedownload op 17 augustus 2019
• Franz, M., Güles, O., & Prey, G. (2008) Place-Making and ‘Green’ Reuses of Brownileds in the Ruhr, in: Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie 99:3, pp. 316-328
• Gemeente Heerlen (2017) Urban Heerlen: Bidboek. Gemeente Heerlen
• Gemeente Heerlen (2019) Evenementen in Heerlen: The Notorious IBE, https://www.heerlen.nl/gemeente-heerlen/15602-the-notorious-ibe.html , gedownload op 15 augustus 2019
• HIJS (2009) Smoelwerk (de ontwikkeling van hiphop in Nederland 1999-2009). Rotterdam: Hiphop in je Smoel & De Boekfabriek
• Kunstfactor (2011) Hiphop in Nederland – Deel I: Een beeld van de scene. Utrecht: Kunstfactor
• Lew, A. (2017) Tourism Planning and Place Making: Place-Making or Placemaking?, in: Tourism Geographies 19:3
• Markusen, A., & Gadwa, A. (2010) Creative Placemaking: A White Paper for The Mayors’ Institute on City Design. Washington, DC: Markusen Economic Research Services and Metris Arts Consulting
• Pough, G.D. (2004) Check It While I Wreck It: Black Womanhood, Hip-Hop Culture, and the Public Sphere. Boston: Northeastern University Press
• Sandig, J. (2014) Rotterdamer Dialoge #02: Jochen Sandig in gesprek met Neil Wallace, 26 september 2014, Rotterdam: Goethe Institut (compiler)
• Wyckoff, M. (2014) Definition of Placemaking: Four Different Types, in: Planning & Zoning News, januari 2014

Dit artikel is een bewerking van een bijdrage getiteld ‘De potentie van Urban Culture voor creatieve placemaking’, gepubliceerd in Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd (2019) van het NRIT.