Dinsdag 27 april 2021. Veel mensen zoeken naar manieren om tijdens de lockdown samen te komen, zeker op een dag als Koningsdag. Het is de dag voordat de eerste versoepelingen worden ingevoerd, dus mensen staan te popelen. Een van de plekken waar mensen in (te) grote getalen samenkomen is het Spoorpark in Tilburg. Dit park, het grootste burgerinitiatief van de Benelux, is pas een paar jaar open en nog gedeeltelijk in opbouw. Hierdoor is de logistiek van de afvalstromen, sanitair en horeca nog niet optimaal op orde.
Gewichtige Koningsdag Voorbij de ingang van het Spoorpark van Tilburg staat een weegbrug. Bezoekers worden inclusief tassen gevuld met kleedjes, consumpties, zonnebrandcrème, en alles wat zij verder meehebben, door een groep in uniform gewogen en krijgen een bonnetje mee met daarop hun totaalgewicht. Op het bonnetje staan de titel ‘Prikactie Containerbegrip’ en een praktische uitleg. Bij het verlaten van het park worden de bezoekers nogmaals gewogen. Het doel is met een verschil van nul kilo, of zelfs wat lichter, naar buiten te komen. Dit betekent namelijk dat ze al hun afval hebben meegenomen of wellicht wat extra hebben opgeruimd.
Een aantal keer haalde het Spoorpark samen met het Vondelpark in Amsterdam en Park Sonsbeek in Arnhem het nieuws vanwege ontruimingen en de enorme berg afval die bezoekers achterlieten. Om daar iets aan te doen, staat er dus een weegbrug. Aanvankelijk reageren mensen verrast of verbaasd op deze actie en lopen ze met wat verwarring of vragen de weegbrug op. Maar heel vaak gaat men meteen mee in het systeem en wordt de werkelijkheid waar men in terecht komt geaccepteerd: een check van het gewicht om te zien of mensen wel opruimen. Als gaandeweg het gesprek over eigen afval gaat en tussen de kieren de handtekening van Tilburg Cowboys doorsijpelt, komen ook begrip, interesse, eigen beleving en interactie met de kunstenaars tevoorschijn. Of het gedrag van de bezoekers daadwerkelijk verandert blijft natuurlijk een persoonlijke afweging, maar door de interactie met Tilburg Cowboys is er in ieder geval een eerste stap gezet. Wanneer bezoekers bij het verlaten van het park daadwerkelijk ‘nul op de teller’ hebben, ontvangen ze een Kus van de Cowboys: een fikse, rode kusmond die op 1,5 meter uitgedeeld wordt middels een stempel op een bezemsteel. Zo worden bezoekers beloond voor hun individuele verantwoordelijkheid, hun bijdrage aan het schoonhouden van het park en het tonen van hun zogenaamde ‘containerbegrip’.
Wij zijn Tilburg Cowboys
Sinds 2001 maakt Tilburg Cowboys sociaalartistieke projecten en cultuurparticipatie -avant-la-lettre. We worden nationaal en internationaal erkend en herkend als pioniers en vernieuwers in het domein van social practice en community art. Tilburg Cowboys heeft een eigen manier van denken over kunst. Met een positief-kritische bril reflecteren we op de wereld om ons heen en met onze projecten maken we de samenleving actief deelgenoot van onze bevindingen. Het liefst maakt Tilburg Cowboys kunst die niet in eerste instantie als kunst herkend wordt. Ons werk kan niet bestaan zonder actieve deelname van het publiek. Het liefst is de afstand tussen de kunstenaar, de partners en het publiek zo klein mogelijk. Dat het maatschappelijk draagvlak voor de kunsten in het algemeen op deze manier vergroot kan worden, is een belangrijk neveneffect van onze projecten waar we trots op zijn. De verschijningsvorm van de projecten staat altijd volledig open en de Cowboys schuwen geen enkel medium of discipline. Mede hierdoor staat Tilburg Cowboys aan de wieg van succesvolle, zelfstandig doorgegroeide projecten zoals Human Rights Tattoo en Festival Kaapstad. Human Rights Tattoo is het project van Sander van Bussel dat tot doel heeft alle 6773 letters van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens één voor één op deelnemers van het project te tatoeëren. Kaapstad is een meerdaags festival in de Tilburgse binnenstad waarin kunstenaars de stad als het ware ‘kapen’ en als podium en speelplaats gebruiken voor kunst in de openbare ruimte.
Arjan Gebraad:
Ons werk biedt hoop, humor, ontspanning, verwarring en houvast ongeacht de manier waarop we dat aanbieden.De omvang en samenstelling van de doelgroepen is zeer divers en verschilt per project. Het publiek komt uit alle windstreken, uit alle lagen van de bevolking en verschilt in culturele, religieuze en sociale samenstelling. De primaire doelgroep van Tilburg Cowboys zijn de deelnemers aan de projecten. Zij zijn niet alleen toeschouwer, maar worden onderdeel van het project. Of het nu wijkbewoners, festivalbezoekers, voorbijgangers, vluchtelingen, mensenrechtenactivisten, schoolkinderen, bouwvakkers of kermisbezoekers zijn, het publiek doet mee en maakt de projecten tot wat ze zijn. Tilburg Cowboys hebben de meest uitzinnige ideeën, maar ze werken pas als de interactie wordt aangegaan met het publiek. Zonder Tilburg Cowboys is er geen project, maar zonder publiek is er geen resultaat. Verbinding is de kern van de strategie: tussen makers, met publiek en met partners.
Cowboys in tijden van corona
Culturele en sociale waarden zijn in deze coronajaren enorm onder druk komen te staan. Tilburg Cowboys zien het als kunstenaars meer dan ooit als taak om mensen opnieuw te laten kijken naar dat wat normaal aan het worden is. Om nieuwe mogelijkheden te scheppen, te verwonderen, te verbinden en om luikjes in hoofden te openen. Prikactie Containerbegrip is daar een voorbeeld van: we willen tóch naar buiten en tóch de interactie aangaan binnen de gegeven afspraken die nu gelden in de samenleving. We merken ook dat onze acties en projecten werken en dat corona geen beperkende factor hoeft te zijn, we werken ze enkel op een andere manier uit. Een tweede voorbeeld daarvan is Radio Straatpiraat dat vorig jaar en dit jaar de straten van Tilburg intrekt. Radio Straatpiraat is een mobiele radiozender die live radio maakt op locatie. We gaan de wijk in om mensen te vragen naar hun eerste single en het verhaal dat daarbij hoort. Persoonlijke, gevoelige, grappige en onthullende verhalen, die anders misschien niet zo snel verteld zouden worden. Aan het einde van de dag worden de liedjes en bijbehorende verhalen uitgezonden in een live radio-uitzending die op locatie in de wijk wordt gemaakt. De uitzending is live te beluisteren via twintig luisterzuilen die gedurende de uitzending in de wijk geplaatst worden. Zo kunnen buurtbewoners samen naar de uitzending luisteren en komt men letterlijk en figuurlijk samen. Radio Straatpiraat versterkt bestaande relaties in een buurt, maar ondersteunt ook het maken van nieuwe contacten.
Arjan Gebraad:
Of het nu wijkbewoners, festivalbezoekers, voorbijgangers, vluchtelingen, mensenrechtenactivisten, schoolkinderen, bouwvakkers of kermisbezoekers zijn, het publiek doet mee en maakt de projecten.Met de versoepelingen in mei 2021, bleef het theater dicht. Tilburg Cowboys heeft toen in samenwerking met Theaters Tilburg en Fontys Hogeschool voor de Kunsten ‘The Red Light Orchestra’ geënsceneerd. Een protestactie vóór de opening van de zalen, waarbij muzikanten in de foyer van de Concertzaal in eigen hokjes één op één een kort muziekstuk speelden voor een bezoeker. Iedere bezoeker had zo de unieke ervaring van een persoonlijk optreden van vijf minuten. Het geluid van de optredens werd versterkt naar buiten, waar tweehonderdvijftig mensen stonden te kijken. De reacties van de kijkers buiten, de muzikanten binnen én hun bezoekers lieten zien dat iedereen snakt naar kunst, cultuur én cultuurparticipatie. De actie was zeer succesvol, heeft de nationale media gehaald en heeft zo geholpen om het debat intensiever te kunnen voeren.
Hoop, humor, houvast en verwarring
Voor ons als makers is het noodzakelijk om in ‘live’ contact te staan met ons publiek. Dit betekent ook dat we andere vormen hebben moeten vinden om onze projecten te kunnen delen. We zijn ervan overtuigd dat er een behoefte blijft bestaan aan kunst, maar ook aan sociale interactie. We zullen ons publiek blijven vinden, en zij ons. Zoals het er nu naar uitziet, zullen de versoepelingen langzaamaan meer ingevoerd worden. Of we écht terug kunnen naar een samenleving als voor de pandemie is nog allerminst zeker. Wat wel zeker is, is dat Tilburg Cowboys projecten zal blijven maken. Mocht er meer mogelijk zijn tegen die tijd, dan reageren we daarop. Maar tot het zover is werken we binnen de door de overheid gegeven kaders, waarbinnen we de eigen maximale vrijheid zoeken voor interactie en deelname. Ons werk biedt hoop, humor, ontspanning, verwarring en houvast ongeacht de manier waarop we dat aanbieden. We zien aan het werk dat we maken dat zelfs ten tijde van een maatschappelijke crisis veerkracht en innovatie drijvende krachten zijn voor ons als makers en verbinders.
NB: dit artikel verscheen eerder in het magazine Uncover over ‘Leisure in een bubbel’ van Breda University of Applied Sciences.