Ik ben groot liefhebber van de participatie samenleving. Maar als het komt van de (centrale) overheid haak ik volledig af. De participatiesamenleving is van de mensen die actief zijn aan de basis, in straten, buurten en wijken en van niemand anders. Door de annexatie van deze praktijk door het kabinet Rutte II is ‘participatiesamenleving’ in 2013 uitgeroepen tot het ‘woord van het jaar’. De beleidssocioloog die dit woord aan Rutte heeft gesuggereerd moet mij niet tegenkomen in een donker steegje.
Als er een voorbeeld gezocht moet worden hoe de politiek kan bijdragen aan maat schappelijke vervuiling dan heb je hier het voorbeeld. Participatiesamenleving? Bezuinigingen onder de noemer van neoliberale zelfhulpmilities! en ook koning alex die het Pwoord moest uitspreken tijdens de jaarlijkse troonrede verdient een republikeinse schop onder zijn kont. Burgerparticipatie en erfopvolging van het koningschap verhouden zich als champignons tot schimmel. Probleem is dat talloze cultuurorganisatoren het nieuwe begrip alweer verinnerlijken omdat ze een nieuwe subsidietitel ontwaren. Dat ze onderdeel worden van een verziekt politiek systeem realiseert men zich niet.
Hoe kom je hieruit? ik stel voor een scherp onderscheid te maken van Participatie 1.0 (neoliberale politiek) en Participatie 2.0 (in handen van de burgers zelf). Participatie 2.0 geeft de culturele sector ongekende mogelijk heden. Vrijwilligers worden de trouwste mede werkers groep om festivals mogelijk te maken. Via social media en social innovation gaan publieksgroepen zelf aan de slag en komen met nieuwe programma’s voor musea, schouwburgen en filmtheaters. met werkloze hoogopgeleide jongeren, senioren die met veel kennis afscheid nemen van hun werkkring en gemotiveerde mensen die op zoek zijn naar zinvolle ervaringen is een geheel nieuwe creatieve professional in aantocht. In Engeland noemen ze dat extreme volunteering en dat laat zich niet rijmen met Rutte’s Particpatie 1.0 van bovenaf. een hele mooie variant van Participatie 2.0 is de Do It Yourself/Do It Together-beweging. Buurt bibliotheken worden door gemotiveerde ouders gerund.
Kunstenaars transformeren oude fabrieksgebouwen tot creatieve zones met intensieve relaties met de eigen omgeving. creatieve huiskamercafe’s en slaap garages openen hun deuren en serveren schotels die gebaseerd zijn op lokale producten. Nog verder liggend ontstaan energiecomités, straatfestivals en creatieve coöperaties die de nieuwe ambachten uitvinden op weg naar een creatieve maakeconomie 3.0. en zo ontstaat er een gat tussen het verpolitiekte participatiebegrip en de werkelijke participatie samenleving waar gewone mensen het voor het zeggen hebben. Maar wat schiet je op als Participatie 1.0 een klap krijgt toegebracht maar door een pervers overheidssysteem nog lang in coma zal blijven met afgewerkte politici aan het ziekbed?
Ik doe daarom het verzoenende idee om te werken aan Participatie 3.0. Waar restanten van Participatie 1.0 – ook al is de geur onwel riekend – geïntegreerd worden met de succes volle kanten van het burgerexperiment. Zo’n Participatie 3.0 zal een proeftuin zijn om tot werkelijke democratie te komen waar kunst en cultuur de belangrijkste inspiratiebronnen zijn. Utopisch denken is inderdaad een kwaliteit die de beoefenaren van Participatie 3.0 koesteren. in 2021 is het honderdvijftig jaar geleden dat de revolutionaire commune van Parijs de participatiesamenleving uitvond. Deze is toen bloedig neergeslagen. We gaan nu op voor een nieuwe kans.
Giep Hagoort is cultureel pionier en creativiteitsprofessor te Utrecht.
